 |
Jan Neefjes Harnjesweg 37, 6706 AR Wageningen telefoon: 06 - 28 64 17 09 Email / Route kantoor Wageningen |
Hans Bleumink De Benneken 10, 5283 TL Boxtel telefoon: 06 - 15 50 71 40 |
Handboek beken en erfgoed.
Beeklandschappen met karakter
Dit handboek laat zien hoe landschap en erfgoed kwaliteit toevoegen aan beekherstelprojecten
Beeklandschappen op de agenda
Beekherstel is een van de grote ruimtelijke opgaven in Nederland. De komende jaren worden duizenden kilometers beek opnieuw ingericht, een klus die alleen maar urgenter is geworden na de wateroverlast van de zomer van 2016 en de droogte van 2018. Ecologie, waterkwaliteit, veiligheid en klimaatrobuustheid staan daarbij voorop. Beekdalerfgoed is vaak nog niet goed in het vizier, terwijl de praktijk laat zien dat het vaak extra ruimtelijke en recreatieve kwaliteit kan toevoegen, draagvlak kan opleveren en inspiratie kan geven.
Handboek
In opdracht van STOWA, het kennisinstituut van de waterschappen, en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed maakte Overland het Handboek 'Beken en erfgoed'. Wij inventariseerden de wensen van waterschappen met betrekking tot erfgoed en brachten praktijkervaringen, kansen en knelpunten in beeld. We verrichtten onderzoek naar landschap en erfgoed in beeklandschappen en organiseerden drie beekwerkplaatsen.
Het heeft geresulteerd in een fraai handboek over het benutten van landschap en erfgoed bij ruimtelijke wateropgaven. Het handboek geeft per projectfase aan hoe erfgoed structureel meegenomen kan worden in waterprojecten, en deze kan verrijken en ondersteunen. Door de landschapsgeschiedenis van beken mee te nemen in de analyse, groeit het begrip van het systeem en kunnen creatieve oplossingen ontstaan. Naast praktische tips geeft het handboek voor het eerst een overzicht van het landschappelijk erfgoed van beekdalen. Tot nu toe ontbrak zo'n overzicht.
Draagvlak
De huidige vormen van beekdalen zijn het resultaat van de wisselwerking tussen mens en omgeving, die zelfs teruggaat tot in de prehistorie. De functies van beken en beekdalen zijn door de jaren heen veranderd, en nog steeds volop in ontwikkeling. Kennis van de historie van het landschap levert niet alleen inzichten op in de hydrologische en de ecologische potenties van het watersysteem, maar kan ook bijdragen aan het draagvlak bij bewoners, recreanten en maatschappelijke organisaties, die veel waarde hechten aan de geschiedenis van hun leefomgeving.
Het handboek is enthousiast ontvangen: 'zeer goed leesbaar', 'grondig en wetenschappelijk', 'rijk en interessant', 'eye-opener'. Niet alleen waterschappen zijn positief, ook terreinbeheerders en provincies zien in het handboek aanknopingspunten voor hun beleid en beheerspraktijk, ook voor wat betreft de uitwerking van de Omgevingsvisies en klimaatrobuuste beekdalen.
Vervolg
Een handboek alleen is niet voldoende om de praktijk te veranderen. STOWA en RCE zetten de samenwerking voort, onder meer via de organisatie van beekwerkplaatsen en een tweedaagse cursus.
Downloads
Hans Bleumink en Jan Neefjes (Bureau Overland). 2018. Handboek beken en erfgoed. Beeklandschappen met karakter. Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Publicatienummer2018-45. Amersfoort.
Downloads:
- Het rapport (pdf, 52MB)
- Tijdlijn (geeft globaal de voornaamste landschapsvormende processen in beken en beekdalen weer)
Het rapport kan besteld worden via stowa@stowa.nl
Beekdalen zijn historisch-landschappelijke schatkamers. Wie er oog voor heeft kan de ontginnings- en gebruiksgeschiedenis van beekdalen nog op veel plekken lezen, van houtwallen, voordes en watermolens tot vloeiweiden en omgrachting, zoals hier op de foto bij het Veluwse Huis Staverden, dat water gebruikt uit de Staverdense beek. Het handboek geeft voor het eerst een gestructureerd overzicht van het landschappelijke erfgoed van beekkdalen. Ook schetst het handboek verschillende beekregio's - elk met hun eigen landschappelijk historische karakter - en geeft het in een tijdlijn een overzicht van de ontwikkeling van het water- en grondgebruik in beekdalen. Met bijvoorbeeld een beekdalbiografie kan de historische ontwikkeling van een beekdal - en wat je daar nu nog van terugziet - op een aansprekende manier in beeld worden gebracht (foto Overland)
Klik op het schema om te vergroten
Ga samen kijken in het veld! Tijdens een gezamenlijk veldbezoek, zoals hier naar het Anlooërdiepje, kunnen landschappelijke karakteristieken, ecologische waarden, opgaven en oplossingsrichtingen worden bekeken en besproken. Zaken als openheid, zichtlijnen en toegankelijkheid kunnen alleen in het veld worden ervaren. Een veldbezoek levert vaak meer begrip voor elkaars visie en verrassende oplossingsrichtingen op.
Benut creatieve ontwerpoplossingen. Voor bewoners en recreanten is de openheid en beleefbaarheid van het beekdallandschap vaak van groot belang. Vanuit natuur- en wateropgaven is broekbosontwikkeling en beschaduwing van een beek soms een belangrijke doelstelling. In de landschapsvisie voor de Drentsche Aa is ervoor gekozen om vooral dáár rekening te houden met de zichtbaarheid en recreatieve beleefbaarheid van de beek, waar recreanten de beek beleven. Vaak is dat bij bruggen. Staatsbosbeheer heeft er hier voor gekozen om de bosopslag bij deze brug aan één kant van de beek te verwijderen. Zo wordt het beekdal zichtbaar, terwijl het broekbos aan de andere kant van de beek behouden blijft (foto Staatsbosbeheer).
Beekdalerfgoed kan bijdragen aan actuele wateropgaven. In de Reest, een beek op de grens van Drenthe en Overijssel, werd gezocht naar manieren om in drogere perioden de beekpeilen te verhogen. Gekozen is voor de aanleg van 'voordes', zoveel mogelijk op de plek van historisch bekende voordes in de Reest (foto archief Drent Landschap).
Welkom bij Overland
Overland is het bureau van Hans Bleumink en Jan Neefjes. We adviseren bij ruimtelijke ontwikkelingen in het landelijk gebied. We verrichten cultuurhistorisch en beleidsmatig onderzoek, adviseren over communicatie en begeleiden planvorming. Resultaten daarvan geven we weer in heldere teksten voor zowel professionals als het grote publiek. We staan voor een duurzaam platteland, waar plek is voor landbouw én natuur, en waar de stem van bewoners wordt gehoord. We kennen de praktijk. We schuiven net zo gemakkelijk aan rond de vergadertafels in Den Haag als aan de keukentafel thuis.
|
|